Odatda oxiri ochiq qolgan kitob o'quvchiga o'zining ijod va tasavvurini namoyon qilishga imkon beradi.

Bunday kitob o'quvchini tanqidiy fikrlashga, muammolarni yechish va o'zining ko'nikmalarini ishlatib hikoyani davom etishga undaydi.

Ochiq nihoyasiz kitoblarni yakunlashda to'g'ri va noto'g'ri javob bo'lmaydi. Shuning uchun bunday kitoblar bolani xato qilishdan qo'rqmaslikka o'rgatadi.

Ochiq-yakunsiz kitoblar o'quvchilar o'z fikrlarini va tasavvurlarini ifodalashi uchun zo'r imkoniyat hisoblanadi.

Bolajonlaringizga shunday kitoblarni olib bering. Kitobni yakunini aytib berganlarini eshitib bolajoningizning ijod qirralaridan birgalikda bahramand bo'ling.

Rasm Google dan olingan

Bugun bolalar adabiyoti bu faqat chiroyli adabiy matnni keltiruvchi she'riy obrazlarga boy adabiyot emas.

Bugun bolalar adabiyoti deganimizda pedagogik, falsaviy, psixologik, texnik, ilmiy, ensiklopedik, badiiy, diniy, o'yinlik, 3D yoki VR texnologiyalik va boshqa xilma hil kitoblarni tasavvur qilishimiz mumkin. Ana shu xilma xillik kitobni maqsadidan kelib chiqadi.

Kitob nima uchun yaratilgan? Bir kitobning maqsad va vazifasi nimada?

Ana shuni tushuna olsakgina uni baholay olamiz. Kitobni bir tomonlama yoki eski zamon nazari bilan boqib baholaydigan bo'lsak ensiklopedik kitobda badiiy g'oya yo'q deyish bilan bir hil holat bo'ladi.

G'arbda bolalar adabiyoti keskin rivojlangan. Buyur Britaniyaning HarperCollins nashriyot uyi qanchalik jahonga mashhur ekanligini ko'pchilik bilsa kerak. Bu nashriyot uyida kitob chiqaruvchilar orasida dunyoga mashhurlar juda ko'p: Maurice Sendak, Roald Dahl, Tolkien, Carol Lewis, Nail Gailman, Paulo Coelho, Dr. Seuss va boshqalar.

Yaqinda qo'limga ana shu nashriyotda chiqqan bolalar adabiyoti tushdi. Muallifi Shel Silverstein. Ko'rib, qizim bilan o'qib chiqib sizlarga ilingim keldi. Bu kitobni yaxshi yoki yomon deyishdan oldin, shunchaki tasavvur qilib ko'ring. G'arbda mana shunday kitoblar ham chiqmoqda. Uni zo'rligini tushunish uchun avallo rasmli kitoblarga to'yib olishimiz kerak. Rasmli kitoblarni "o'qishni" o'rganib olishimiz kerak. Biz esa bolajonlarimizni ko'zini rasmli kitoblar, chinakam picturebooks bilan hali ham to'ydira olganimiz yo'q.

*Rasmi bor kitob har doim ham picturebook(rasmli kitob) emas!!!

Bola chizayotganida unga nima chizishni va qanday chizishni o'rgatish mutlaqo mumkin emas, bu bir.

Ikkinchidan, bola ko'p va har xil chizishi uchun u ko'p va har xil narsalarni ko'rishi kerak. Misol uchun mushukni, kuchukni, daraxtni turli ko'rinishda ko'ra olishi kerak. Bu borada buyum va hayvonlarni, odamlar va hodisalarni noodatiy tarzda ko'rsatgan illustrasiyalar samarali bo'ladi. Bolaga kitob olib berayotganingizda odatiy rasmli kitoblardan ko'ra noodatiy o'ylantiruvchi rasmlarga boy kitoblarni tanlang.

Dunyoqarash qachon kengayadi? Noodatiylik tufali. Dunyo kezsang, dunyoqarashing kengayadi, deydilar. Nega? Chunki qancha ko'p va xilma hillikni ko'rsak shunchalik dunyoqarashimiz kengayadi, natijada tolerantlik, empatiya, tafakkur nihoyatda rivojlanadi.

Bugun bolalarimizga sayohatlarni taqdim eta olmayotgan bo'lsak, hech bo'lmaganda noodatiy tarzda chizilgan rasmlarni ko'rsatishimiz kerak. Shu yo'l bilan ularning dunyoqarashlarini kengaytira olamiz.

Quyosh har doim ham sariq emas, mashina esa har doim ham 4 g'ildiraklik emas!!!

Janubiy Koreya tajribasidan olindi:

*** Chelenj ma'nosini tahminan, bir maqsadga ma'lum bir muddatda erishish uchun harakat qilish, deb tarjima qilaman.

Chelenj muddati:

1 iyunga qadar

Chelenj shartlari:

1. Ota-ona yoki pedagog(imkoni bo'lsa bolaning o'zi) har kuni bolaga 1 dona hikoya o'qib beradi (yoki ertak aytib beradi va hokazo).

2. Bola chelenj uchun tutilgan maxsus daftariga eshitgan hikoyasiga atab rasm chizadi yoki hikoya haqida 1 dona gap yozadi.

3. Belgilangan muddatga qadar bola

50 ta rasm yoki hikoyaga oid gap yozsa - oltin medal

40 ta rasm yoki hikoyaga oid gap yozsa - kumush medal

30 ta rasm yoki hikoyaga gap yozsa - bronza medali bilan taqdirlanadi

*medallar o'yinchoq do'konida sotiladi

Ota-onaning moliyaviy holati yoki pedagogning sinf fondiga qarab, medallarga qo'shimcha ravishda shirinliklar yoki yangi kitoblar sovg'a qilishi mumkin. Uch medal ham chelenj davomida bolalarning ko'ziga ko'rinarli joyda ilinib turilishi kerak.

Natija:

Bola maqsad ko'rishni o'rganadi. Bu juda qiyin qobiliyat. Ba'zida kattalar ham maqsadini ko'ra olmaydilar.

Bola maqsad sari intilish yo'lini izlaydi. O'zini tartibga solishni o'rganadi.

Bola ko'plab yangi adabiy boyliklar bilan tanishadi, nutqi va tasavvuri rivojlanadi.

Bola g'olib bo'lish hissini kichikligidan anglaydi va bu uni hayotda ilhomlantiradi. Bugun hamma izlayotgan motivatsiyani topish uchun kerak.

Bola hikoya mazmuniga oid rasm chizayotganida hikoyani qayta miyasida tahlil qiladi.

Bola hikoya haqida biron gap yozayotganida tafakkur qilish qobiliyatini shakllantiradi.

Eng muhimi bola chizgan rasmiga va yozgan gapiga baho berish MUMKIN EMAS Ota-ona(pedagog) faqat ularni hisobini qiladi. Chunki bu chelenjdan maqsad adabiyotni, imloviy xatosiz yozishni yoki rasm chizishni o'rgatish emas, balki kitobni tahlil qilishga odatlanishdir

 

Emotsional intellektni rivojlantirishda bolalar adabiyoti juda samarali vizual instrumentdir. Bola kitob ko'rish yoki o'qish jarayonida turli xil ijtimoiy va emotsional tajribalardan o'tib o'zini bilish, empatiya, muammoni hal qilish (problem solving)ni o'rganadi.

Biz dunyoda ilk bora kelganimizda emotsiya bilan tug'ilamiz. Emotsiya bizni butun umr yetaklaydi. Emotsiyani bilish va uni boshqarish emotsional intellekt asosidir.

Bola uchun emotsiyalar olami juda katta. U kichikligidan ularni tushunishni va qabul qilishni o'rganishi zarur. Eng muhimi ular haqida gaplashishni bilishi zarur. Chunki emotsiyani bilmas ekanmiz, harakat va faoliyatimizga javob bera olmaymiz.

Quyida bolalar kitobini o'qib bola bilan emotsiyalar haqida gaplashish yo'llarini keltirib o'taman:

1. Kitob qahramonining emosiyasini nomlash zarur. Misol uchun "Qahramon nega yig'layapti?", degan savolni bolaga beramiz. Birgalikda qahramon kechinmalariga nom beramiz.

2. Kitob qahramonining emotsional holatining sababini birgalikda izlaymiz.

3. Qahramonga yordam berish yo'llarini birgalikda izlaymiz. Nima qilsak, qahramon yig'lamaydi?

Biz bugun bolalar bilan ularning hissiyotlari haqida gaplashsak, ertaga ular o'zining, bizning va atrofdagilarning hissiyotlarini tushunadigan va empatiyaga boy bo'lib o'sadilar.

Emotsiyalar haqida gaplashish uchun "Tomchi qayerda ketdi?" kitobini tavsiya qilaman.

Yaxshi kitob - bu bola bilan muhokama qilsa bo'ladigan kitobdir!

 

Bugun O'zbekiston ta'lim tizimini isloh qilayotganimizda bulingga ahamiyat bermay o'tib bo'lmaydi. Bugun O'zbekistonning ko'plab maktablarida buling borligini ijtimoiy tarqmolar va yangiliklar ko'rsatib turibti. Lekin bizda buling bilan kurashish mexanizmlari ishlab chiqilmagan. Buling nima ekanligini ham ko'plab pedagoglar tushumaydi. Buling har doim ham bu tarsaki tushirish yoki mushtlashish emas. Bugungi kunda buling og'zaki yoki virtual ham bo'lishi mumkin. Pedagoglar bu haqda bolalar bilan suhblashishi kerak. Bu mavzu doimiy ravishda maktablarda ko'tarilishi va salbiy oqibatlardan holi bo'lish uchun kerakli qarorlar qabul qilinishini talab etadi.

Bolalar bilan buling haqida suhbat ochishda kitob - eng yaxshi va samarali instrumentdir. Kitobdagi voqeani tahlil qilgan holda, bolalar e'tiborini buling mavzusiga, atrofdagi buling vaziyatlariga qaratishimiz, bilmaydigan haqiqatlarni suhbat orqali bolalardan bilib olishimiz mumkin bo'ladi. Buling ostida yurgan bolalar qanchalik katta psixologik stress olishi haqida ko'plab psixologlar aytmoqdalar. Ota-onalar ham buling (maktabdagi zo'ravonlik) haqida bolajonlari bilan gaplashib turishlari zarur.

O'zbekistonda bugun buling haqida suhbat olib borish uchun yagona o'zbek tilidagi kitob Akademnashr нашриёти da chiqqan. Kitobning nomi "Ajoyib kaktus". Ushbu kitobdan foydalangan holda bolalarni buling mavzusida suhbat qurishga chorlashimiz mumkin.

"Rasmli kitob" va "Rasmi bor kitob" bir narsani angatmaydi

Ingliz tilida "picturebooks" va "picture books" bor, ruslarda "книга с картинками", "книга в картинках" bor.

"Rasmi bor kitob"lar bizda bisyor. Kitobning ichida illustrasiya bo'lsa u "Rasmi bor kitob" yoki "Rasmli kitob" bo'lishi mumkin. Lekin, "Rasmli kitob" bu umuman boshqa narsa. Uning maqsadi, vazifasi, yaratilish tamoyillari mutloq o'zgacha bo'ladi.

1. "Rasmli kitob"da muallif va rassom doim birga ishlaydi. Haqiqiy rasmli kitob aynan bir matnning aynan bir illustrasiya bilan uyg'unlashuvi natijasida paydo bo'ladi. Aks holda u shunchaki "Rasmi bor kitob" bo'ladi.

Masalan, Chukovskiyni olaylik. Uning ertaklariga yuzdan ortiq illustrasiya chizilgan. Uning kitoblari illustrasiyalarga to'la. Lekin bu "Rasmli kitob" emas. Bu "Rasmi bor kitob". Nega? Chunki bu kitobning illustratorlarini o'zgartirsangiz ham, umuman rasmlarni olib tashlasangiz ham she'rlar ma'nosini va vazifasini yo'qotmaydi. Bu she'rlar mustaqil ravishda, illustrasiyalardan qat'iy nazar maqsadiga erishadi.

Endi Anthony Browne, Maurice Sendak, Oliver Jeffers yoki Eric Carle kitoblarini olaylik. Ularning kuchi matn bilan illustrasiyalarning yig'indisidadir. Agar ushbu kitoblarni matnini qoldirib rasmlarini olib tashlasak yoki illustratorni o'zgartisak, matn yoki umuman bu kitobning vazifasi yo'qoladi yoki mutloq o'zgaradi.

2. "Rasmli kitoblar"ni o'qishni bilmaydigan bolaga o'qib berish shart emas. U o'zi ham uni bemalol "o'qiy oladi". "Rasmi bor kitoblar"ni harflarni bilmaydigan bola mustaqil ravishda "o'qish" ga harakat qilmaydi.

Bunga misol tariqasida o'zimning "Tomchi qayerga ketdi" "Rasmli kitobim"ni keltirishim mumkin. Bu kitobimni 7 yoshga to'lmagan(harflarni bilmaydigan) bolalar ham "o'qib", undagi voqealarni aytib berishga o'z tilida harakat qiladi.

Lekin "Rasmi bor kitob" bo'lib nashr etilgan "Zumrad va Qimmat" ertagini bolaga bersangiz, u unga qiziqmaydi. Chunki illustrasiyalardan ko'ra matn ko'p, matn juda mayda va bola uchun katta hajmda, illustrasiyalar esa hikoya aytmaydi. Ular statik tarzda keltirilgan bo'ladi.

3. "Rasmli kitob" bolada tasavvurni rivojlantiradi. "Rasmi bor kitob" esa matnni boyitish bilan to'xtaydi.

Masalan, "Tug'ilgan kunimga sov'ga" kitobimda qahramon qiz dadasini sog'inadi. Dadasi qayerdaligini esa bola rasmlarga qarab tasavvur qilishi mumkin bo'ladi. Rasmlarda yoki matnda unga tayyor javob berilmaydi, balki "hint"- kichik vizual yordam beriladi. Undan tashqari kitobdagi qahramon qilgan ixtirolarini ko'rib o'quvchi bola, "men uni o'rnida nima qilardim", degan hayolga borib tasavvurini qitiqlaydi.

"Rasmi bor kitob"da buning iloji yo'q. Chunki yuqorida aytganimdek statik rasm "yashamaydi", u jonsiz obyekt singari qabul qilinadi va tasavvurga ta'siri juda past bo'ladi.

Maktabgacha va boshlang'ich sinf yoshida bolaning qo'liga qancha ko'p "Rasmli kitob" tushsa, shunchalik uning miyasi (biofiziologik jihatdan), ijodiy qobiliyati, nutqi, tasavvuri, dekodlash qobiliyati, tafakkuri, IQ si, EQ si rivojlangan bo'ladi.

Rasmli kitob (picturebooks) nafaqat matni bilan qiziq, balki bolalarda illustrasiyalarni dekodlash qobiliyatini uyg'ota olishi bilan foydalidir.

Bolalar rasmni texnik tomonlarini tushunmaydilar, lekin undan emotsional ozuqa olishlari mumkin.

Quyidagi ikki rasmga qarasangiz ikkovi ikki hil emotsional muhit yaratayotganini sezasiz (ikkovi bir kitobdan).

Birinchi rasmda qiz va ota. Otasi qiziga bee'tibor ekanligini uning ortidagi sovuq muzlatgich bo'rtirrib ko'rsatmoqda. Xonada kataklar ko'p. Qafasni ifodalaydi. Ranglar juda sovuq va yolg'izlik hissini beradi. Ota va qiz orasidagi gazeta esa ularning munosabatlarida qandaydur baryer borligini anglatmoqda.

Ikkinchi rasm aksincha, juda iliq hissiyot beradi. Gorillaning e'tibori qizda. Stol yoqimli shirinliklarga to'la. Ranglarning bari issiq. Gorilla bilan qiz orasidagi jismoniy masofa juda kichik.

Bola ushbu detallarni tahlil qila olmaydi. Lekin u ushbu rasmlarga qarab, muallif istagan emotsional holatga tushadi va shu hissiyotlari bilan kitobni o'qiydi yoki tinglaydi Kitobni emotsiya bilan o'qish muhimligini barchamiz bilamiz. Kattalar adabiyoti o'quvchida emotsiyalarni boy matn bilan chiqarsalar, rasmli kitoblar illustrasiyalari bilan chiqaradilar.

Rasmli kitob(Picturebook)ning maktabgacha va boshlang'ich sinf yoshdagi bolalar rivojlanishidagi ahamiyati cheksizdir!